İhanet Neden Acı

Modern bağlamda, çoğumuz büyük ölçekli topluluklarda yaşıyoruz. Örneğin İstanbul’da yaşıyorsak, aslında dar bir alanda milyonlarca insanla çevriliyiz. Aradığımız arkadaşı, sevgiliyi bulmak ve sosyal bağlantılar kurmak için dilediğimiz gibi bakınabileceğimiz milyonlarca insan var.

Ama beynimiz geniş ölçekli modern dünyanın sosyal koşullarından ziyade atalarımızdan kalma dönemlerin adaptasyonlarıyla dolu. 10 bin yıl önce yaşanmış Neolitik devrimden önce bütün atalarımız göçebeydi. Yaşadıkları 150 kişilik klanlarda etrafları akrabalarıyla doluydu. Aynı kişileri hayatları boyunca her gün defalarca, defalarca, defalarca görüyorlardı. Ahlakımız bu ilişkiler çerçevesinde evrildi.

İnsanların birbirleriyle güvene ve iş birliğine dayalı bağlar oluşturmak için evrimleştiği bu küçük ölçekli koşullar altında, herkes birbirine çok fazla ihtiyaç duyuyordu. Dolayısıyla klandan bir kişinin güvenini kaybetmenin yıkıcı sonuçları olabiliyordu. Yaptığınız bir hata sonucu “ocak dışı” kalmanız halinde ise bu, vahşi bir tabiatın içinde yapayalnız kalmak ve büyük ihtimalle ölmek anlamına geliyordu.

Tanıdığımız, güvendiğimiz ve sürekli işbirliği geliştirdiğimiz birinin ihaneti ise yalnızca bizi değil, bütün klanı tehlikeye atıyordu. Yani “aldatılmak” sadece kandırılmak değil, aynı zamanda “sömürülüp güçsüzleştirilmek, yok olma tehdidiyle baş başa kalmak” anlamına da geliyordu. Bu nedenle, küçük gruplar içinde gelişen ahlakımız “ihanet” için çok güçlü ve öfke dolu tepkiler geliştirdi.

Bugün sıradan bir affetme modeline göre süreç şöyle gelişir: ihanet olur, kurban öfkelenir, suçlu suçluluk emareleri gösterir, bunu davranışlarına yansıtır ve belki kurban affeder. Buradaki kilit nokta üçüncü adımda gerçekleşiyor: suçluluğunu gösterme.

Çünkü kendimizi büyük bir tehdit altında hissetmemek için ihanetin bir daha gerçekleşmeyeceğine inanmak zorundayız. Bunun için de ancak suçlu kişinin gösterdiği suçluluk duygusuna bakabiliyoruz. Ve eğer burada eksiklik hissedersek, affetmeye daha az meyilli oluyoruz. Örneğin yapılan araştırmalar, suç sonrasında suçluluktan ziyade utanç gösteren kişilerin daha zor affedildiğini gösteriyor.

Nedeni anlaşılır; çünkü her ne kadar suçluluk ve utanç benzer kaynaklara sahip olsalar da, suçluluk duygusu daha çok “yapılmış yanlışa” odaklanırken, utanç duygusu daha çok “başkaları tarafından olumsuz bir şekilde yargılanma kaygısına” dayanıyor. Dolayısıyla utanç duyan birisi, yaptığından ziyade, “bu ortaya çıktığı için” utanç duyuyor olabilir. Bizi aldatan kişinin utanç duymasını tabii ki isteyebiliriz, ama bu utancın, suçluluk duygusunu aşmaması gerektiğini de hissederiz.

Sonuç olarak, ihanet; kendimizi bıraktığımız, güvendiğimiz, rahatça arkamıza dönebildiğimiz birisinin bizi kandırması, yanıltması zaten başlı başına acı verici bir deneyim. Ama beynimizin içindeki kadim bağlantılar nedeniyle hepsini ekstra acı ve öfke sosuyla beraber yiyoruz.

Alıntı: Glenn Geher - Why Betrayal Is So Devastating

Görsel: Giotto Di Bondone - Kiss of Judas

Arkadaştık

Soru: Sonu kötü biten arkadaşlıklar lanetlenmeli mi?

" Arkadaştık ve yabancıya döndük. Ama doğru olan da bu. Ve bunu utanmamız gereken bir şeymişçesine saklamak ya da gölgede bırakmak istemiyoruz.

Biz iki gemiyiz, her birimizin kendine ait bir hedefi ve güzergahı var; yollarımız kesişebilir ve bunu, tıpkı yaptığımız üzere, bir şenlikle kutlayabiliriz: O zamanlar bizim akıllı uslu iki yelkenlimiz aynı limanda ve aynı güneşin altında demir almış, sakin sakin duruyordu, aynı hedefe, her ikisi de aynı hedefe varmış edasındaydı.

Ama tam da o an, görevimizin her şeye kadir şiddeti bizi gene birbirimizden uzaklaşmaya, farklı denizlere ve güneşlere yol almaya sevk etti; belki de bir daha hiç görüşemeyeceğiz.

Hatta belki de görüşecek ama birbirimizi tanımayacağız: Farklı deniz ve güneşler bizi dönüştürmüş olacak! Birbirimizle yabancılaşmamız zaruri bir yasa adeta ama işte tam bu yüzden kendimize daha layık olmalıyız!

Ancak hayat çok kısa, asil bir olanak mahiyetinde arkadaş olabilmemiz için görüş alanımız çok kısıtlı. Böylelikle de dünyada birbirimizin düşmanı olacak olsak bile, yıldızsı arkadaşlığımıza inanmak istiyoruz. "

---

Geçen hafta iş için İstanbul'dayken tuhaf rastlantılar eseri kendimi yıllardır görüşmediğim insanlarla yüz yüze ve telefonda görüşürken buldum. Yıllar evvel kaldığımız yerden devam ettik, sanki ben evlenmemişim, bir arkadaşım iki çocuğa babalık yapmıyormuş, diğeri hiç darbeler yememiş, üstümüzden krizler geçmemiş, hep beraber en azından 5 seçim kaybetmemiş, dünyanın en tutarsız ülkesine maruz kalmamışız gibi. Yeniden açıklamaya, kendimizi göstermeye, sınırlarımızı belirlemeye gerek duymadan; Oliver Sacks'ın Uyanışlar'ındaki gibi, yıllarca uyuduk, şimdi uyandık sohbet ettik ve birazdan uyumaya devam edeceğiz; belki bir daha yirmi sene sonra uyanıp konuşmak üzere.

Bu da eve dönüş yolunda aklıma Nietszsche'nin Şen Bilim'de yazdıklarını getirdi. Evet, arkadaşlıkların arasına mesafeler, olaylar ve insanlar girer, bir gün karşı kıyıda düşman bile olabiliriz; ve hatta, birbirimizi tanımayabiliriz. Ama bu, birbirimize içimizi açtığımız, serbest çağrışımlarla aktığımız, sınırlarımızı aştığımız o şenlik ateşi günlerini daha az değerli kılmamalı.

Çünkü her şey dönüşse, azalsa, bitse ve en kötüsü sahte çıksa bile, o şenlik ateşinde ısındığımız bir gerçekti.

Alıntı: Friedrich Nietzsche - Şen Bilim

Görsel: Irina Sztukowski - Two Sailboats At The Shore

İstemsiz Sinsilik

Soru: Ne zaman ikiyüzlü davranmak zorunda hissediyorum?

" Bir kadın, hayatını güzel, temiz ve küçük bir pakete tıkıştırırmış gibi yaptığı zaman, aslında sadece bütün hayati enerjisini gölgeye sokarak yay gibi germektedir. Böyle bir kadın, “İyiyim, ben iyiyim,” der. Odanın diğer köşesinden ya da aynada ona bakarız. Biliriz ki, iyi değildir. Sonra bir gün bir zurnacıyla tanışıp bilardo salonu güzeli olmak için Tippicanoe’ye kaçtığını duyarız. Ve ne oldu diye şaşırırız, çünkü biliriz ki, zurnacılardan nefret etmektedir ve her zaman Tippicanoe’de değil, Orcas Adası’nda yaşamak istemiştir. Üstelik, daha önce bilardo salonlarından hiç söz etmemiştir.

İstediğiniz gibi adlandırabilirsiniz, ama gerçek hayatta gelişip serpilmelerine izin verecek kadar yer bulamadıkları için hayata sinsice sokulmak zorunda kalmak, kadınların yaşam güçlerine karşı yapılan bir insafsızlıktır.

Tutsak düşen ve aç kalan kadın, her tür şeye sinsice sokulur ve her şeyden sinsice bir şeyler çalar.

Onaylanmayan kitaplara ve müziğe sokulur; dostluklara, cinsel duygulara, dinsel bağlılıklara sokulur. Kaçamak düşünüşlere, devrim düşlerine sokulur. Akranlarına ve ailesine sinsice sokularak onların zamanını çalar. Bir hazine aşırıp sinsice eve sokar. Yazma zamanlarından, düşünme zamanlarından, ruhsal-zamanlarından sinsice çalar. Bir tin aşırıp sinsice yatak odasına getirir, çalışmaya başlamadan önce sinsice bir şiir okur, kimse bakmadığında araya bir zıplama ya da kucaklama sıkıştırır.

Fazlasıyla zıt kutuplara ayrılmış bu yoldan kurtulmak için, kadının yapmacıklıktan vazgeçmesi gerekir. Sahte bir ruhsal-hayata sokulmak asla işe yaramaz. Her zaman en ummadığınız anda yan duvarları çöküverir. Bu durumda mutsuzluk her yeri sarar.

Platformunuz ne kadar ev yapımı olursa olsun, uyanmak, ayağa kalkmak ve yaşayabileceğinizin en çoğunu yaşamak, yapabileceğinizin en iyisini yapmak ve sahteliklerin içeri sokulmasından vazgeçmek daha iyidir.

Gerçek bir anlam taşıyan ve sizin için sağlıklı olan şeylere tutunmakla yetinmeyi bilmelisiniz. "

---

Kabullenmem o kadar kolay olmasa da hayatımda ikiyüzlü tavır takındığım veya sinsice davrandığım dönemlerim oluyor. Bunu kabullenmemin zor olmasının nedeni de ahlaki olarak bana yakışmayacağını düşünmem filan değil, böyle eylemlerde isteyerek bulunmak için fazla gururlu olmam.

Ama buna “istemsiz sinsilik” diyorum, çünkü dönüp baktığımda bu tür ikiyüzlü davranışlarımın asıl nedeni bir şeyi elde etmek için stratejiler geliştirmek olmuyor pek.

Bu sinsiliğin nedeni çok daha pasif çünkü eylemde bulunmaktan ziyade kendimi ortaya koyamamakla ilgili. Kendimi olduğum gibi ortaya koyamayınca; yani asıl istediklerimi açıklayamayınca, asıl korkularımdan bahsedemeyince, ortaya gösterdiğim şey ile içimde kopan fırtınalar arasında epey bir mesafe oluşuyor. Bir şeyi istiyorum, ama bunu açıklamak benim için çok utanç verici olduğu için kesinlikle istemiyormuş gibi davranıyorum; ama bir yandan inkar mekanizmalarım çalışıyor ve bilinçsizce onu elde etmek için türlü türlü yan yollara sapıyorum.

Şimdi planlar kurarak, bu yan yollara bilinçli şekilde sapan samimi sinsi kardeşlerime, ikiyüzlü vatandaşlarıma lafım yok. Ama böyle olmak istemediği halde kendisini bu durumda bulan birisi için Clarissa Estes’in Kurtlarla Koşan Kadınlar’dan kopardığım bu alıntı imdadıma yetişiyor.

Çünkü her ne kadar kadın olmasam da, kendisinin yazdığı “gerçek hayatta gelişip serpilmelerine izin verecek kadar yer bulamadıkları için hayata sinsice sokulmak zorunda kalmak” ne demek hissediyorum. Bir noktada belki kimse zorlamadı beni buna ama ben hep o oyuncakçıya götürüldüğünde en çok istediği oyuncağı değil de en uygun fiyatlı oyuncağı seçtiği için “akıllı olmakla” ödüllendirilen çocuk olmaya devam ettim.

Alıntı: Clarissa P. Estes - Kurtlarla Koşan Kadınlar

Görsel: Jana Brike - Woodsman